Rekordowa produkcja prawa w Polsce - wyzwania dla przedsiębiorców

W 2023 roku uchwalono ponad 34 tys. stron nowego prawa. To o 8% więcej niż w 2022 roku i drugi najwyższy wynik w historii. W życie weszły 553 nowe przepisy dla firm, a 1051 zmieniło swoje brzmienie. Skala produkcji prawa jest przytłaczająca także dlatego, że w Polsce rzadkością jest sytuacja, w której określone wymagania biurokratyczne tracą moc - wynika na najnowszego raportu Grant Thornton "Barometr prawa 2024".

W najnowszej 10. edycji raportu "Barometr prawa 2024" Grant Thornton po raz kolejny analizuje stabilność otoczenia prawnego polskich przedsiębiorców.

Od początku lat 90. tempo powstawania nowych przepisów przyspiesza. Tylko w ubiegłym roku rząd i parlament uchwaliły 34,4 tys. stron nowego prawa. Wprowadzone zostały 1604 modyfikacje przepisów regulujących działalność gospodarczą, natomiast uchylonych zostało jedynie 41 takich przepisów. Przepisy gospodarcze wprowadzone są coraz szybciej. W 2023 roku vacatio legis dla ustaw podatkowych skróciło się do rekordowych 31 dni - to kluczowe wnioski z raportu.

Produkcja prawa blisko rekordu

Od początku lat 90-tych produkcja prawa w Polsce systematycznie rosła. W latach 1989-2016 liczba stron maszynopisu nowych aktów prawnych (ustaw, rozporządzeń i umów międzynarodowych) niemal każdego roku powiększała się, Największy skok nastąpił w 2016 roku, kiedy uchwalono ponad 35 tys. stron nowych przepisów. W okresie pandemii tendencja ta wyraźnie spadła do 14,9 tys. stron w ciągu roku. Od 2023 roku produkcja prawa ponownie przyspieszyła, osiągając w ubiegłym roku poziom 34 tys. stron.

Skala produkcji prawa jest przytłaczająca również dlatego, że w Polsce rzadkością jest sytuacja, w której określone wymagania biurokratyczne tracą moc. Zmiany prawne niemal zawsze polegają na zmianie istniejących już przepisów lub dokładaniu kolejnych. Według obliczeń Grant Thornton na jeden uchylany przepis przypada aż 39 regulacji wymagających dostosowania (13 zupełnie nowych i 26 zmienionych).

Skala produkcji prawa jest tak duża, że rzetelne śledzenie przepisów wydaje się niemal fizycznie niemożliwe. Jeżeli ktoś chciałby na bieżąco śledzić wszystkie zmiany w prawie, w 2023 roku musiałby każdego dnia roboczego na samo czytanie aktów prawnych poświęcić 2 godziny i 34 minuty.

"Jeśli w najbliższych latach nie dojdzie do istotnej zmiany wskazanych w raporcie niekorzystnych tendencji w zakresie skali „produkcji” prawa, dotykającego przedsiębiorców, a także jakości procesu legislacyjnego, można wieszczyć kryzys prawnej regulacji działalności gospodarczej." - ocenia Grzegorz Maślanko, partner w Grant Thornton.

Vacatio legis do zmiany

Kolejną barierą dla rozwoju biznesu w Polsce jest czas jaki mają firmy na przygotowanie się do zmian w prawie. W 2023 roku ustawy regulujące prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce wchodziły w życie z vacatio legis trwającym średnio 31 dni, natomiast rozporządzenia po 7 dniach od ogłoszenia. 

Jak wynika z Barometru, ustawy, które miały wyraźne vacatio legis, były w minionym roku rzadkością. Więcej niż 3 miesiące na przygotowanie dawało jedynie 14 z 81 ustaw, a przynajmniej pół roku było zastosowane w sześciu przypadkach. Analogiczna sytuacja dotyczyła rozporządzeń, na 389 rozporządzeń o charakterze gospodarczym aż 189 nie dawało przedsiębiorcom ani jednego dnia na analizę i dostosowanie.

Najkrótsze vacatio legis dotyczyło w ubiegłym roku rolnictwa i przetwórstwa żywności - średnio 21 dni od opublikowania ustawy. Nieznacznie więcej czasu dawały przedsiębiorcom ustawy podatkowe (22,9 dnia) oraz dotyczące pracy i ubezpieczeń społecznych (25,6 dnia).

Eksperci Grant Thornton i Rady Przedsiębiorczości proponują wdrożenie modelu "pół roku dla biznesu" - ustawy regulujące działalność przedsiębiorstw wchodziłyby w życie z 1. dniem roku, z przynajmniej 6-miesięcznym vacatio legis. Dla zmian istotnych, takich jak zmiana stawki podatkowej, zmiana przedmiotu opodatkowania, czy wprowadzenie nowego systemu finansowo-księgowego okres vacatio legis powinien być wydłużony - zdaniem ekspertów - do 12 miesięcy. 

Odpowiednie vacatio legis to dla firm czas na analizę zmieniających się przepisów i podjęcie odpowiednich działań w swoich procedurach i narzędziach, a w konsekwencji stabilne otoczenie prawne dla prowadzonej działalności.

Raport - Barometr prawa dostępny na stronie Grant Thornton >>>

Opracowanie: Katarzyna Bogucka